علی اکبر درخشانیسرتیپ علی‌اکبر درخشانی متولد ۹ اسفند سال ۱۲۷۴، فرزند علینقی خان کنگرلو از خانواده‌های مهاجر قفقازی بود. وی از نیروهای ارتش بود که در دروان خود سمت‌هایی از جمله استانداری آذربایجان غربی و فرماندهی پادگان رضائیه را به عهده داشت. ۱ - ولادت و خانوادهسرتیپ علی‌اکبر درخشانی در ۹ اسفند سال ۱۲۷۴ [۱]
مرادی مراغه‌ای، علی، زندگی و زمانه‌ی محمد بی ریا به انضمام خاطرات سرلشگر درخشانی، ص۸۱، چاپ فراین، ۱۳۸۵.
در تهران متولد شد. پدرش علینقی خان کنگرلو از خانواده‌های مهاجر قفقازی بود که بعد از انعقاد قرارداد ترکمانچای، اجدادش تابعیت روسیه تزاری را نپذیرفتند و به ایران بازگشتند. [۲]
عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ج۲، ص۶۶۷، نشر گفتار و نشر قلم، چاپ نخست، پاییز۱۳۸۰.
۲ - تحصیلاتعلیاکبر درخشانی تحصیلات مقدماتی را در سن ۵ سالگی از مکتب خانه شروع کرد و پس از آن وارد مدرسه‌ی همت که در آن زمان بیش از چهار کلاس نداشت، شد. پس از گذراندن چند پایه در ۱۱ سالگی به مدرسه‌ی نظامی اطفال صاحب منصبان بریگاد قزاق رفت. [۳]
مرادی مراغه‌ای، علی، زندگی و زمانه‌ی محمد بی ریا به انضمام خاطرات سرلشگر درخشانی، ص۸۱، چاپ فراین، ۱۳۸۵.
بعد از مدرسه‌ی نظامی بلافاصله وارد مدرسه‌ی افسری ژاندارمری شد. این مدرسه به دست سوئدی‌ها ساخته شده بود. [۴]
عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ج۲، ص۶۶۷، نشر گفتار و نشر قلم، چاپ نخست، پاییز۱۳۸۰.
درخشانی با تلاش بسیار توانست درجه‌ی افسری بگیرد.۳ - پست‌های ویدر جنگ جهانی اول عده‌ای از بزرگان ایران به علت ترس و دوری از میادین جنگ به کرمانشاه مهاجرت می‌کردند، به همراه مهاجرت آن‌ها، ژاندارمری هم فرصت را مناسب دیده قسمت اعظمی از نیروهای خود را به طرف کرمانشاه فرستاد که در بین راه بین نیروهای ژاندارم و قوای روسیه زد و خوردهائی شکل گرفت. در بین همین درگیری‌های کوچک و بزرگ میان قوای روس و ژاندارمری، درخشانی به علت شجاعتی که از خود نشان داد، درجه‌ی نائب اولی گرفت. [۵]
مرادی مراغه‌ای، علی، زندگی و زمانه‌ی محمد بی ریا به انضمام خاطرات سرلشگر درخشانی، ص۸۱، چاپ فراین، ۱۳۸۵.
در سال ۱۲۹۷ شورش و آشوب‌های قومی در گیلان و حومه بالا گرفت، به همین منظور برای کنترل و کم کردن تنش‌ها، درخشانی از پست خود استعفا داد و وارد دیویزیون قزاق شد و به درجه‌ی ستوان سومی رسیده، ماموریت یافت به گیلان برود. [۶]
درخشانی، علی اکبر، خاطرات، ص۷، چاپ امریکا.
چندی از ورودش به گیلان نگذشته بود که شورش‌ها بیشتر شد و باعث شد، برخوردهائی بین درخشانی و میرزا کوچک‌خان پیش آید. [۷]
هروی، مهدی، ۲۲ نخست وزیر در ۳۷ سال، ص۵۴، نشر نوگل، چاپ غزال، ۱۳۸۴.
پس از آن در زمان اتحاد شکل قشون، وی درجه‌ی سرهنگ دومی گرفت و فرماندهی قوای گیلان شد. پس از مدتی فرماندهی مازندران شد و حدود یک سال در آن‌جا انجام وظیفه کرد تا این‌که با درجه‌ی سرهنگی به فرماندهی فوج سپهبان آذربایجان منصوب شد. [۸]
درخشانی، علی اکبر، خاطرات، ص۱۳۵، چاپ امریکا.
پس از چندی به لرستان انتقال داده شد و در سال ۱۳۰۹ حکومت پشت کوه و کبیرکوه به او محول شد [۹]
درخشانی، علی اکبر، خاطرات، ص۲۱۷، چاپ امریکا.
که پس از مدت زیادی سکونت در آن‌جا و ایجاد امنیت، در سال ۱۳۱۵ از آن سمت عزل شده، تحویل دادرسی ارتش شد. [۱۰]
عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ج۲، ص۶۶۷، نشر گفتار و نشر قلم، چاپ نخست، پاییز۱۳۸۰.
درخشانی در سال ۱۳۱۸ رئیس بازرسی کل املاک ساحلی رضاشاه شد. [۱۱]
مرادی مراغه‌ای، علی، زندگی و زمانه‌ی محمد بی ریا به انضمام خاطرات سرلشگر درخشانی، ص۸۲، چاپ فراین، ۱۳۸۵.
در سال ۱۳۲۲ در حالی که سرتیپ رزم آرا رئیس ستاد ارتش بود، درخشانی معاون لشکر تبریز شد. اما پس از مدتی سرتیپ ریاضی به جای رزم آرا به ریاست ستاد لشکر منصوب شد و سرهنگ جوادی را به فرماندهی لشکر ۳ آذربایجان منصوب کرد. سرهنگ جوادی با کمک سفارت انگلیس و زد و بندهای سیاسی به این پست منصوب شد. [۱۲]
درخشانی، علی اکبر، خاطرات، ص۹۳، چاپ امریکا.
درخشانی معاون لشکر تبریز شد؛ ولی طولی نکشید با عوض شدن فرماندهی لشکر، درخشانی از پست خود استعفا کرد. کناره‌گیری درخشانی به مزاج فرماندهی جدید لشکر خوش نیامد و در نتیجه کارشکنی‌هائی علیه وی انجام داد و باعث شد که درخشانی تا یک سال نتواند در هیچ ارگان نظامی استخدام شود. تا این‌که در سال ۱۳۲۳ سرلشکر رزم آرا برای دومین بار رئیس ستاد لشکر شد و درخشانی را مورد حمایت قرار داد و وی را به استانداری آذربایجان غربی و فرماندهی پادگان رضائیه منصوب کرد. [۱۳]
درخشانی، علی اکبر، خاطرات، ص۲۲، چاپ امریکا.
درخشانی نیز از فرصت استفاده کرده تا چهره‌ی وطن دوست خود را نشان دهد به همین دلیل تلاش‌های بسیاری برای بازگشت امنیت در پست‌های ریاستی خود انجام داد که مورد توجه سرلشکر واقع شد، به طوری که در اواخر سال ۱۳۲۳ به جای احمد خسروانی، فرماندهی لشکر ۳ آذربایجان شد، [۱۴]
مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چپ در ایران به روایت اسناد ساواک دبیر اول حزب توده، ص۱۹، تهران، ۱۳۸۲.
در حالی که فرماندهی رضائیه را نیز در دست داشت. [۱۵]
درخشانی، علی اکبر، خاطرات، ص۹۲، چاپ امریکا.
در فروردین سال ۱۳۲۴، سرهنگ علی‌اکبر درخشانی به درجه‌ی سرتیپی رسید [۱۶]
عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ج۱، ص۳۷۵، نشر گفتار، ۱۳۷۴.
و یک تاج و یک ستاره بر پاگون‌های خود نصب کرد.۴ - تشکیل حزب دموکرات آذربایجاندر سال ۱۳۲۴ اوضاع آذربایجان نابسامان شده بود. بزرگترین مشکل آن‌جا استقرار نیروهای نظامی شوروی در استان و دخالت‌های بی‌مورد به عناوین مختلف در کلیه‌ی امور داخلی بود. قدرت و نفوذ نظامیان شوروی به قدری بود که از مامورین دولت ایران هم کاری بر نمی‌آمد. سرتیپ درخشانی با وجود شرایط بسیار دشواری که پیش آمده بود، سعی می‌کرد از خونریزی و هم‌چنین از خیانت خائنین جلوگیری کند؛ [۱۷]
درخشانی، علی اکبر، خاطرات، ص۲۲، چاپ امریکا.
ولی اوضاع هر روز بدتر و بدتر می‌شد تا این‌که حزب دموکرات آذربایجان تشکیل شد و در روز ۱۹ آذر، فدائیان این فرقه به سرکردگی پیشه‌وری برای تسخیر پادگان تبریز حرکت کردند. درخشانی با سران فرقه و پیشه‌وری وارد مذاکره شد تا دستورات لازم از پایتخت برسد؛ اما طولی نکشید تمام استان آذربایجان تحت کنترل کامل این فرقه درآمد و رشته‌ی کارها را در دست گرفتند و لشگر را خلع سلاح کرده به تهران فرستادند. [۱۸]
عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ج۱، ص۶۶۸، نشر گفتار، ۱۳۷۴.
سرتیپ درخشانی و افسران لشکر روز ۲۶ آذر ۱۳۲۴ به تهران رفتند و سرتیپ درخشانی بلافاصله توقیف شده به بازداشت موقت فرستاده شد. [۱۹]
درخشانی، علی اکبر، ۲۱آذر ۱۳۲۴ تشکیل فرقه دموکرات آذربایجان و نقش سید جعفر پیشه وری در آن، ص۷۰، تحقیق و تدوین شاهرخ فرزاد، انتشارات شیرین، تهران، ۱۳۸۵، ابلاغیه شماره ۱۰۱۸/۲۷۳۵۹/ ۷۰- ۱۵/ ۱۰/۲۴، اداره دادرسی ارتش.
اوضاع بدی در تهران بوجود آمده بود، صحبت مردم و روزنامه‌ها همه در مورد آذربایجان و تسلیم ارتش شده بود، بعضی از عملکرد لشکر حمایت کرده و بعضی آن‌ها را متهم می‌کردند. پس از چند روز هیئتی برای رسیدگی به پرونده‌ی سرتیپ علی‌اکبر درخشانی فرماندهی لشکر تعیین شد. سرتیپ محمد مظهری [۲۰]
درخشانی، علی اکبر، ۲۱آذر ۱۳۲۴ تشکیل فرقه دموکرات آذربایجان و نقش سید جعفر پیشه وری در آن، ص۱۲، تحقیق و تدوین شاهرخ فرزاد، انتشارات شیرین، تهران، ۱۳۸۵، ابلاغیه شماره ۱۰۱۸/۲۷۳۵۹/ ۷۰- ۱۵/ ۱۰/۲۴، اداره دادرسی ارتش.
رئیس رکن اول ستاد، بازپرس ویژه‌ی پرونده شد. سرتیپ محمدباقر امیر نظامی معاون ستاد لشکر، به دادستانی انتخاب شد و سرلشکر ابوالحسن پورزند رئیس دادگاه شد. اما قبل از تشکیل دادگاه، دادستان؛ یعنی امیر نظامی در گذشت، مرگ امیر نظامی در نظر دیگر نظامیان یک توطئه محسوب می‌شد که از طرف درخشانی طرح‌ریزی شده بود؛ ولی مدرکی بر اثبات مدعای خود نداشتند. طولی نکشید که به جای امیرنظامی، سرتیپ عبدالعلی اعتماد مقدم انتخاب شد. دادستان جدید در حال بررسی پرونده بود که خبر مرگ رئیس دادگاه سرلشکر پورزند، در روزنامه‌ها منتشر شد. مرگ پورزند شدت اتهامات و سوء ظن‌ها نسبت به درخشانی را بیشتر کرد؛ به طوری که پس از شروع دادگاه به ریاست سرلشکر محمود خسروپناه [۲۱]
درخشانی، علی اکبر، ۲۱آذر ۱۳۲۴ تشکیل فرقه دموکرات آذربایجان و نقش سید جعفر پیشه وری در آن، ص۱۹، تحقیق و تدوین شاهرخ فرزاد، انتشارات شیرین، تهران، ۱۳۸۵، ابلاغیه شماره ۱۰۱۸/۲۷۳۵۹/ ۷۰- ۱۵/ ۱۰/۲۴، اداره دادرسی ارتش.
عده‌ای که در اقلیت بودند؛ از جمله خود سرلشکر خسروپناه وی را محکوم به اعدام می‌دانستند و اکثریت رای به حبس ابد برای درخشانی صادر کردند. دادگاه آن روز با آراء مختلف به پایان رسید تا این‌که دادگاه تجدید نظر تشکیل شد و به اکثریت آراء، درخشانی به ۱۵ سال حبس محکوم شد؛ [۲۲]
عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ج۱، ص۴۰۶، نشر گفتار، ۱۳۷۴.
اما چند سال بیشتر در زندان نماند و سرانجام آزاد شد.۴.۱ - پایان کار ویپس از آزادی (از زندان) از پست نظامی کناره گرفت و به نوشتن خاطرات زندگی خود پرداخت. سرتیپ درخشانی از عوامل اطلاعات جاسوسی (ک گ ب) بوده است [۲۳]
مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چپ در ایران به روایت اسناد ساواک دبیر اول حزب توده، ص۱۹، تهران، ۱۳۸۲.
تا این‌که در شب ۷ فروردین سال ۱۳۵۷ [۲۴]
درخشانی، علی اکبر، ۲۱آذر ۱۳۲۴ تشکیل فرقه دموکرات آذربایجان و نقش سید جعفر پیشه وری در آن، ص۱۹، تحقیق و تدوین شاهرخ فرزاد، انتشارات شیرین، تهران، ۱۳۸۵، ابلاغیه شماره ۱۰۱۸/۲۷۳۵۹/ ۷۰- ۱۵/ ۱۰/۲۴، اداره دادرسی ارتش.
به دست ساواک دستگیر شد و به اتهام جاسوسی برای شوروی روانه‌ی زندان شد؛ ولی ساعتی بعد سکته کرد و در زندان اوین، در سن ۸۲ سالگی در گذشت. [۲۵]
درخشانی، علی اکبر، ۲۱آذر ۱۳۲۴ تشکیل فرقه دموکرات آذربایجان و نقش سید جعفر پیشه وری در آن، ص۱۳، تحقیق و تدوین شاهرخ فرزاد، انتشارات شیرین، تهران، ۱۳۸۵، ابلاغیه شماره ۱۰۱۸/۲۷۳۵۹/ ۷۰- ۱۵/ ۱۰/۲۴، اداره دادرسی ارتش
سال‌ها بعد کتاب خاطراتش به وسیله‌ی بازماندگانش در آمریکا به زبان فارسی ترجمه و انتشار یافت.۵ - پانویس
۶ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «سرتیپ علی اکبر درخشانی» تاریخ بازیابی ۹۵/۰۵/۲۶. رده‌های این صفحه : اعضای حزب دموکرات | تراجم | درگذشتگان سده 14 (قمری) | مقالات پژوهه | نظامیان عصر پهلوی
|